Het werd tijd voor het allergrootste labyrint ter wereld. Ja dames en heren, we hebben het hier over het Hermitage. Het boekje met de plattegrond is op zich wel duidelijk, maar de disclaimer die erbij staat ook: “De route kan aangepast zijn.” En het is maar goed dat die disclaimer op de plattegrond staat, want de Russen leggen een grote ijver aan de dag om trappen deels af te sluiten (een verdieping omhoog kan wel, nog een verdieping niet dus moet je het hele paleis door voor een andere trap), kamers dicht te doen (waardoor je je route weer terug moet lopen in plaats van door te kunnen lopen) of een ingang met tourniquetjes midden in de logische looproute te plaatsen (je ticket kan maar één keer gescand worden dus je moet via een andere verdieping omlopen). Goed, heb je dit overleefd, dan krijg je er wel wat voor terug: De verloren zoon van Rembrandt, opgravingen uit Siberië en Centraal Azië, het oorspronkelijke winterpaleis van de tsaren en de inmiddels onvermijdelijke groepen met mensen met een Oost-Aziatische afkomst. We hebben niets tegen onze oosterse medemens, het zijn er alleen wat veel tegelijk. Het Hermitage is erg groot (duh, Russisch), dus er is ruimte zat voor iedereen die het zou willen bezoeken (ook met deze aantallen groepen). Maar die groepsreizen zorgen voor benauwende pieken aan bezoekers. Bij vlagen kom je niet door die ene lange gang die je per se door moet omdat dat ene trappenhuis in de linker achterhoek dicht is, omdat daar een stuk of vijf groepen à vijftig toeristen per groep stil staat voor een een of ander schilderij. Toen we uiteindelijk in een uithoek van het museum kwamen, we veel gezien hadden, de route grofweg tweeënhalf keer hadden gelopen vanwege afsluitingen (Russisch of toeristisch) en onze voeten pijn deden, zagen we dat een vrouwtje dat de zaal in de gaten moest houden opzichtig op haar paarse horloge keek: het was op dertig minuten na sluitingstijd. Steeds meer vrouwtjes zagen we in de startblokken zitten om het museum schoon te vegen en om stipt zes uur was het zo ver: “Zes uur, museum gaat dicht. Naar buiten!” Ook mensen die geen Russisch kunnen begrijpen dit. Voor mensen die dit toch niet begrijpen roept een mannetje met luide doch duidelijke stem in het Russisch: “Uitgang!” En dan wil je wel naar buiten. Zo stond met ons een grote groep bezoekers om drie minuten over zes buiten, labyrint of niet.
Morgen zoeken we ook weer de uitgang, maar dan bij de Estisch-Russische grens. In onze laatste Russische uren is er nog genoten van de lange schemering die hier is en het mooie licht dat dat voor foto’s geeft. Ons vermoeden is dat de gebroeders Karamazov bij thuiskomst hun eigen Hermitage aan foto’s kunnen aanleggen.